“THẤT TỊCH” LÀ NGÀY GÌ? NGUỒN GỐC VÀ Ý NGHĨA CỦA NGÀY THẤT TỊCH?

“THẤT TỊCH” LÀ NGÀY GÌ? NGUỒN GỐC VÀ Ý NGHĨA CỦA NGÀY THẤT TỊCH?

“THẤT TỊCH” LÀ NGÀY GÌ?

Thất Tịch (七夕/qī xī/) là lễ hội diễn ra vào ngày 7 tháng 7 âm lịch hằng năm, còn được gọi là “Valentine Phương Đông”. Ngày này gắn liền với một trong tứ đại truyền thuyết dân gian Trung Quốc - Truyền thuyết Ngưu Lang - Chức Nữ. Đây là câu chuyện tình cảm động về vợ chồng Ngâu chỉ được gặp nhau duy nhất một lần trong năm. Trong văn hóa phương Đông, Thất Tịch là dịp để tôn vinh tình yêu đôi lứa, cũng như cầu mong hạnh phúc bền lâu.

NGUỒN GỐC CỦA NGÀY LỄ THẤT TỊCH

Khi nhắc đến Lễ Thất Tịch, chắc hẳn nhiều người sẽ nghĩ ngay đến câu chuyện tình lãng mạn giữa Ngưu Lang và Chức Nữ. Nhưng ít ai biết rằng, nguồn gốc thực sự của ngày lễ này lại có nhiều tầng ý nghĩa và được các học giả bàn luận khá sôi nổi.

Nguồn gốc ban đầu của lễ Thất Tịch 

Một số ý kiến cho rằng Thất Tịch đã có từ trước thời Hán, chỉ là chưa ấn định vào đúng ngày mùng 7 tháng 7 mà có thể là mùng 1 tháng 7. Tuy vậy, phần lớn các nhà nghiên cứu đều đồng tình rằng phải đến thời nhà Hán, Lễ Thất Tịch mới thật sự định hình và trở thành một ngày lễ truyền thống.

Điều thú vị là, thuở ban đầu Thất Tịch không hẳn gắn với chuyện tình đôi lứa, mà lại là ngày để tôn vinh “Thất Tỷ” - nữ thần dệt vải. Trong xã hội xưa, nàng là vị thần bảo hộ nghề dệt, biểu tượng cho sự khéo léo, đảm đang, được các thiếu nữ đặc biệt ngưỡng mộ. Vì thế, vào đêm mùng 7 tháng 7 âm lịch, các cô gái thường bày lễ, khấn cầu để mong mình trở nên khéo tay, giỏi giang hơn trong nữ công gia chánh.

Bằng chứng sớm nhất về tục “khất xảo” (cầu khéo tay) còn lưu lại trong sử sách là từ thời Đông Tấn, do Cát Hồng ghi chép trong Tây Kinh Tạp Ký:

“Các cô gái nhà Hán thường đến lầu Khai Khâm vào ngày 7 tháng 7 để xỏ kim bảy lỗ, ai ai cũng học theo.”

Truyền thuyết Ngưu Lang - Chức Nữ: Truyền thuyết nổi tiếng gắn liền với Lễ Thất Tịch 

Tiểu thuyết Ngưu Lang - Chức Nữ của Ân Vân thời Lương Nam triều

Phía đông Thiên Hà có Chức Nữ, là con gái của Thiên Đế. Nàng giỏi dệt vải, suốt năm năm miệt mài bên khung cửi, dệt thành áo cánh gấm vân, không có thời gian chải chuốt nhan sắc. Thấy con gái sống một mình, Thiên Đế thương tình nên gả nàng cho chàng Ngưu Lang bên bờ tây Ngân Hà. Nhưng sau khi lấy chồng, Chức Nữ mải mê với hạnh phúc riêng mà bỏ bê việc dệt vải. Thiên Đế nổi giận, bắt nàng quay về bờ đông và chỉ cho phép vợ chồng họ được gặp nhau mỗi năm một lần.

Người ta truyền rằng, vào ngày mùng bảy tháng bảy âm lịch, Ngưu Lang và Chức Nữ sẽ gặp lại nhau. Họ nhờ đàn chim ô thước (chim khách hay quạ) bay tới, nối cánh thành một cây cầu để băng qua Ngân Hà. Vì bị giẫm lên, lông trên đầu chim khách đều bị rụng sạch.

Tương truyền rằng, Ngưu Lang là một chàng chăn bò nghèo, còn Chức Nữ là con gái út của Ngọc Hoàng và là một tiên nữ dệt vải. Họ gặp nhau và yêu nhau, sống hạnh phúc và có hai con. 

"Ngưu Lang Chức Nữ Truyện" của Chu Danh Thế thời Minh 

Chức Nữ là tiên nữ thứ bảy trong cung Đẩu Ngưu, cháu ngoại của Ngọc Đế. Một lần, Kim Đồng (thiên đồng hầu cận Ngọc Đế) vô tình trêu chọc Chức Nữ khiến Ngọc Đế tức giận định xử tội. Nhờ Thái Thượng Lão Quân xin tha, Kim Đồng bị đày xuống trần, còn Chức Nữ thì ở lại bên bờ phía Đông của sông Ngân Hà, ngày ngày dệt vải cô đơn.

Kim Đồng đầu thai thành con trai nhà họ Ngưu, cha mẹ mất sớm, bị chị dâu ngược đãi. Thái Bạch Kim Tinh thương tình, xin Ngọc Đế cho sao Kim Ngưu xuống nhập vào thân trâu để bầu bạn với cậu. Từ đó, Ngưu Lang ngày ngày chăn trâu, đêm lại ngủ bên trâu. Có lần chị dâu định hãm hại, may nhờ trâu cứu giúp. Sau này khi chia gia tài, Ngưu Lang chỉ chọn con trâu làm của riêng.

Đến hạn mười ba năm, Ngọc Đế cho Thái Bạch Kim Tinh dẫn Ngưu Lang và trâu về trời. Một hôm, Ngưu Lang thấy các tiên nữ xuống trần tắm, lén lấy áo tiên của Chức Nữ. Hai người nhận ra nhau, nhớ lại mối duyên từ kiếp trước, rồi nên duyên vợ chồng. Ngọc Đế đồng ý, nhưng vì cả hai mải mê tình cảm, quên thiên chức và chưa kịp bái tạ Dao Trì Thánh Mẫu, nên bị tố tội. Ngọc Đế nổi giận, sai Thiên binh bắt về.

Nhờ Thái Thượng Lão Quân cầu xin, Ngọc Đế không xử tử, nhưng buộc Ngưu Lang và Chức Nữ phải vĩnh viễn chia lìa, mỗi người ở một bên sông Ngân Hà. Thương tình, Thái Bạch Kim Tinh và Thái Thượng Lão Quân lại tâu xin, cuối cùng Ngọc Đế cho phép: mỗi năm vào ngày Thất tịch (mùng 7 tháng 7 âm lịch), hai người được gặp nhau một lần. Từ đó trên bầu trời có hai ngôi sao Ngưu Lang - Chức Nữ, dân gian gọi là “Ngưu Nữ tinh”.

Ngưu Lang - Chức Nữ trong truyền thuyết dân gian 

Ngày xưa, Ngưu Lang mồ côi cha mẹ, phải sống nhờ anh trai và chị dâu. Người chị dâu lại độc ác, thường hay ngược đãi, bắt cậu ra ở riêng chỉ với một con trâu già. Ngưu Lang chăm chỉ cày cấy, cuộc sống tuy vất vả nhưng nhờ có trâu già bầu bạn mà cũng đỡ cô đơn. Thật ra, con trâu ấy vốn là thần tiên bị đày xuống trần, nên rất linh thiêng. Một hôm, trâu già mách cho Ngưu Lang biết: các tiên nữ sẽ hạ phàm tắm sông, nếu ai chưa kịp trở về trước khi trời sáng thì sẽ phải ở lại nhân gian. Ngưu Lang nghe lời, đứng chờ bên bờ sông. Nhìn thấy bảy tiên nữ vui đùa, chàng đặc biệt bị thu hút bởi nàng tiên nhỏ tuổi nhất - Chức Nữ, người xinh đẹp và dịu dàng nhất. Ngưu Lang bèn lén lấy áo tiên của nàng, khiến Chức Nữ không thể quay lại thiên đình, đành phải ở lại trần gian.

Sau cuộc gặp gỡ ấy, Ngưu Lang và Chức Nữ nảy sinh tình cảm. Họ lấy nhau, sống một cuộc đời hạnh phúc: “chồng cày vợ dệt”, sinh được một trai một gái, ngày tháng êm đềm. Nhưng chuyện không thể giấu mãi. Thiên Đế biết được, liền sai Vương Mẫu Nương Nương bắt Chức Nữ về trời. Con trâu già thương chủ, liền hi sinh, tự bẻ gãy chiếc sừng hóa thành một chiếc thuyền thần kỳ để Ngưu Lang gánh hai con vượt lên trời đuổi theo. Khi chàng gần đuổi theo  kịp vợ, Vương Mẫu tức giận rút chiếc trâm vàng vạch ngang bầu trời, tạo thành dòng Ngân Hà rộng lớn, ngăn cách đôi vợ chồng.

Ngưu Lang và Chức Nữ chỉ biết đứng hai bên bờ sông, nhìn nhau khóc than. Tình yêu thủy chung của họ đã làm cảm động bầy chim ô thước (quạ). Hằng năm, cứ đến ngày 7 tháng 7 âm lịch, chim ô thước bay về kết thân thành một cây cầu bắc qua Ngân Hà, để Ngưu Lang -  Chức Nữ được đoàn tụ. Từ đó, dân gian tin rằng mỗi năm chỉ có một lần, vào đêm Thất Tịch, đôi tình nhân ấy mới được gặp nhau trên cầu Ô Thước.

Ý NGHĨA NGÀY LỄ THẤT TỊCH

Ý nghĩa ngày lễ Thất Tịch (Nguồn: Internet)

Ngày Thất Tịch ngày nay đã trở thành một ngày lễ tình yêu, tương tự như Ngày Valentine ở phương Tây. Các cặp đôi thường tặng quà, hoa và đi ăn tối cùng nhau để kỷ niệm tình yêu của mình. Các hoạt động như ngắm sao và tổ chức các buổi tiệc nhỏ cũng trở nên phổ biến.

Ngoài ra, ngày lễ này còn là dịp để gìn giữ và tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống, qua các phong tục phổ biến như:

• Thêu thùa và dệt vải: Các cô gái trẻ thường trưng bày các sản phẩm thêu thùa và dệt vải của mình để cầu mong có đôi tay khéo léo như Chức Nữ.

• Làm đồ ăn truyền thống: Ở một số nơi, người ta làm các loại bánh và món ăn truyền thống như bánh bột lọc và bánh ngọt để cúng tế và chia sẻ với gia đình và bạn bè.

• Tre nguyện ước: Người ta viết những điều ước và mong muốn của mình lên những mảnh giấy nhỏ và treo chúng lên cây, hy vọng rằng điều ước sẽ thành hiện thực. 

LỄ THẤT TỊCH Ở MỘT SỐ NƯỚC 

Lễ Thất tịch tại Trung Quốc

Lễ Thất Tịch tiếng Trung là 七夕节 /qīxī jié/. Ngoài ra, ngày lễ Thất Tịch ở Trung Quốc còn có thể được gọi bằng nhiều tên khác như:

• 乞巧节 /qǐqiǎo jié/: Khất Xảo Tiết - Lễ hội để thể hiện tài năng.

• 七姐诞 /qī jiě dàn/: Thất Thư Đản - Sinh nhật của Thất Tiên Nữ.

• 巧夕 /qiǎo xī/: Xảo Tịch - Ngày mà đôi lứa tặng nhau những chuỗi hạt 红豆 /hóng dòu/ tượng trưng cho tình yêu vĩnh cửu.

Ngoài ra, mỗi khi đến ngày Lễ Thất Tịch ở Trung Quốc, các cô gái trẻ sẽ trưng bày sản phẩm thêu thùa và dệt vải để cầu mong có đôi tay khéo léo. Ngoài ra, còn có những hoạt động khác như:

• Làm đồ ăn truyền thống: 做传统食品 /zuò chuántǒng shípǐn/

• Ngắm sao: 观星 /guān xīng/

• Thả đèn trời: 放天灯 /fàng tiāndēng/

Món ăn truyền thống trong ngày Thất tịch tại Trung Quốc 

• Bánh khéo (巧果 /qiǎo guǒ/): Món ăn đặc trưng trong lễ Thất Tịch. Loại bánh này có rất nhiều kiểu dáng khác nhau, được làm từ các nguyên liệu: dầu, bột mì, đường, mật ong. 

• Bánh xốp đường (酥糖 /sū táng/): Ở một số địa phương tại Trung Quốc, trong ngày này các cửa hàng bánh còn làm một loại bánh xốp đường có hình dáng Chức Nữ (织女 /zhī nǚ/), thường gọi là "Người khéo (巧人 /qiǎo rén/)" hay "Bánh xốp khéo (巧酥 /qiǎo sū/)", khi bán còn gọi là "Tặng người khéo (送巧人 /sòng qiǎo rén/)". Dân gian cho rằng, ai ăn loại "bánh xốp đường" này sẽ trở nên khéo léo, tinh xảo.

• Cơm Khéo (巧巧饭 /qiǎo qiǎo fàn/): Ở Sơn Đông, có môt phong tục rất thú v: 7 cô gái thân thiết góp gạo rau để gói bánh chẻo (饺子 /jiǎozi/). Họ bỏ một đồng xu, một cây kim và một quả táo tàu vào ba chiếc bánh chẻo khác nhau. Khi ăn, ai ăn được bánh có đồng xu thì có phúc, có kim thì khéo tay, có táo thì sớm kết hôn.

• Hoa Quả (瓜果 /guā guǒ/): Ở Phúc Kiến, vào dịp Thất Tịch, người ta dâng hoa quả và đồ lễ cho Chức Nữ để mong bà phù hộ cho mùa màng tươi tốt. Lễ vật thường có trà, rượu, hoa quả tươi, ngũ hạt (nhãn, táo đỏ, hạt phỉ, lạc, hạt dưa), cùng hoa và phấn trang điểm của phụ nữ. Sau khi ăn chay, tắm rửa sạch sẽ, mọi người thắp hương khấn vái và cầu mong điều ước của mình thành sự thật.

Lễ Thất Tịch ở Trung Quốc (Nguồn: Internet)

Lễ Thất tịch tại Nhật Bản

Lễ Thất Tịch ở Nhật Bản được gọi là Tanabata ( たなばた), du nhập từ Trung Quốc vào thế kỷ thứ 8 và hòa quyện cùng tín ngưỡng Thần đạo bản địa để trở thành một lễ hội mang đậm bản sắc riêng của xứ sở Phù Tang.

Tanabata gắn với truyền thuyết Orihime và Hikoboshi (phiên bản Nhật Bản của Ngưu Lang - Chức Nữ), thường được tổ chức vào ngày 7/7 dương lịch, song một số địa phương vẫn giữ theo lịch âm. Điểm đặc trưng nhất của lễ hội là phong tục viết điều ước lên những mảnh giấy nhiều màu gọi là Tanzaku (短冊) rồi treo trên cành tre, sau đó thả trôi sông hoặc đốt để gửi gắm ước mơ lên trời. 

Tại Nhật Bản, nhiều lễ hội Tanabata lớn được tổ chức, nổi bật nhất là Sendai Tanabata Matsuri ở tỉnh Miyagi với hàng nghìn chiếc lồng đèn giấy rực rỡ, hay Hiratsuka Tanabata Festival ở Kanagawa thu hút hàng triệu du khách mỗi năm. Nếu như ở Trung Quốc, Thất Tịch gắn liền với phong tục “khất xảo” thì tại Nhật, Tanabata lại mang ý nghĩa cầu mong ước mơ, học hành, công việc và tình duyên thuận lợi. 

Lễ Thất Tịch ở Nhật Bản (Nguồn: Internet)

Lễ Thất tịch ở Hàn Quốc

Ở Hàn Quốc, Lễ Thất Tịch (칠석 /Chilseok/) được tổ chức vào ngày 7 tháng 7 âm lịch hằng năm tương tự như tại Trung Quốc hay Nhật Bản. Tuy nhiên, nét văn hóa ở Hàn có phần khác biệt: Chilseok không chỉ là ngày lễ tình yêu mà còn được xem như một cột mốc thời tiết. Đây là khoảng thời gian trời bắt đầu mưa nhiều, mùa hè dần qua đi và mùa thu sắp tới. Người Hàn xưa tin rằng nước mưa trong ngày này rất trong sạch, có thể dùng để pha trà hay làm thuốc.

Ngoài ra, người dân còn có tập tục ăn bánh gạo lúa mạch (밀전병 /miljeonbyeong) và mì lạnh kiều mạch (메밀국수 /memil guksu/) để cầu sức khỏe và may mắn. Ngày nay, Chilseok ít phổ biến hơn so với các dịp lễ lớn khác, nhưng trong văn hóa dân gian và các vùng quê, người Hàn vẫn lưu giữ phong tục tưởng nhớ câu chuyện tình Ngưu Lang - Chức Nữ và gắn liền nó với sự thay đổi của đất trời.

Lễ Thất Tịch ở Hàn Quốc (Nguồn: Internet)

Lễ Thất Tịch tại Việt Nam

Ngày lễ Thất Tịch ở Việt Nam hay được gọi là Ngày “ông Ngâu bà Ngâu”. Gọi là như vậy vì trong ngày này thường xảy ra hiện tượng mưa ngâu.

Ngày lễ Thất tịch đã tồn tại trong văn hóa người Việt Nam từ khá lâu. Trong ngày này nhiều người đã kiêng kỵ cưới hỏi vì sợ gặp phải những điều không may mắn như Ngưu Lang và Chức Nữ. Thay vào đó người ta thường đi chùa cầu duyên để cầu mong những điều tốt đẹp, sự bình an và gặp thuận lợi trong con đường tình duyên.

Người Việt không tổ chức nghi lễ cầu tình duyên rầm rộ như ở Trung Quốc, Hàn Quốc hay Nhật Bản, nhưng vẫn có những phong tục và quan niệm riêng:

• Ý nghĩa tình yêu: Nhiều đôi bạn trẻ xem Thất Tịch là “Valentine phương Đông”, chọn hẹn hò, tỏ tình hoặc kỷ niệm tình yêu vào dịp này.
• Ăn đậu đỏ cầu duyên: Một quan niệm du nhập từ Trung Quốc được giới trẻ Việt ưa chuộng gần đây là ăn chè đậu đỏ, tin rằng sẽ gặp may mắn về tình cảm.
• Mưa ngâu: Dân gian tin rằng mưa ngày Thất Tịch là nước mắt của Ngưu Lang và Chức Nữ khi gặp nhau trên cầu Ô Thước, đồng thời cũng là dấu hiệu khởi đầu mùa vụ mới.
• Ý nghĩa nông nghiệp: Trước kia, nông dân còn xem mưa ngày này là tín hiệu thời tiết, gắn với mùa ngâu để tính toán việc gieo trồng.

Ngày nay, Thất Tịch ở Việt Nam thiên nhiều về khía cạnh lãng mạn và văn hóa đại chúng hơn là nghi lễ truyền thống. Nó trở thành dịp đặc biệt để các cặp đôi bày tỏ tình cảm, còn những người độc thân thì gửi gắm ước nguyện về tình duyên.

Lễ Thất Tịch ở Việt Nam (Nguồn: Internet)

Tác phẩm nghệ thuật và văn học

Ngày Thất Tịch và câu chuyện Ngưu Lang Chức Nữ đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật và văn học. Từ thơ ca, truyện ngắn đến phim ảnh và kịch, câu chuyện này đã được tái hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Một số tác phẩm nổi tiếng bao gồm:

• Bài thơ "七夕" (Thất Tịch) của nhà thơ Đỗ Phủ: Một trong những bài thơ cổ nổi tiếng nhất miêu tả tình yêu và nỗi đau của Ngưu Lang Chức Nữ.

• Phim và truyền hình: Nhiều bộ phim và loạt phim truyền hình Trung Quốc đã tái hiện câu chuyện này, mang lại cảm xúc và suy ngẫm cho khán giả.

'Ngày Thất Tịch không chỉ là dịp để kỷ niệm tình yêu mà còn là cơ hội để tôn vinh và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống, cũng như thể hiện lòng biết ơn và yêu thương đối với người thân và bạn bè.

Phần kết 

Qua bài viết này, CGE mong bạn sẽ hiểu hơn về ngày lễ Thất Tịch, cũng như nguồn gốc và ý nghĩa của ngày lễ này. Nếu có bất kỳ câu hỏi hoặc nhu cầu hỗ trợ gì, đừng ngần ngại liên hệ ngay với CGE nhé!

Xem thêm 

Mì trường thọ Trung Quốc 

Trà đạo Trung Quốc 

Văn hoá trên bàn ăn của người Trung Quốc