TẾT ĐOAN NGỌ – NÉT TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA TRUNG QUỐC VÀ VIỆT NAM

Tết Đoan Ngọ là một trong những ngày lễ truyền thống lâu đời, mang đậm bản sắc văn hóa phương Đông. Không chỉ nổi tiếng ở Trung Quốc - nơi được xem là cội nguồn của lễ hội này, Tết Đoan Ngọ cũng được người Việt lưu giữ và phát triển với những nét đặc trưng rất riêng. Vậy nguồn gốc, ý nghĩa và cách tổ chức Tết Đoan Ngọ tại hai quốc gia này có gì giống và khác nhau? Hãy cùng CGE khám phá trong bài viết dưới đây.

Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ là gì?

Khái niệm chung về Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ (端午节 /Duānwǔjié/) còn được gọi là Tết Đoan Dương, là lễ hội truyền thống diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm. Tên gọi gồm ba chữ: 端 (duān) nghĩa là "bắt đầu", 午 (wǔ) là "ngọ" – chỉ tháng 5 âm lịch hoặc giờ Ngọ (11h–13h), và 节 (jié) nghĩa là "lễ hội". Như vậy, Đoan Ngọ có nghĩa là "lễ bắt đầu tháng Ngọ". Đánh dấu sự chuyển giao sang thời kỳ nóng nhất trong năm, thời điểm này rất quan trọng cho sự phát triển của cây trồng, vì vậy việc bảo vệ mùa màng khỏi sâu bọ và dịch bệnh trở nên cấp bách. Tết Đoan Ngọ ra đời như một nghi lễ nhằm trừ tà, bảo vệ sức khỏe, cầu cho mùa màng bội thu và gia đình bình an.

Bánh ú truyền thống Trung Quốc (Ảnh sưu tầm)

Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ tại Trung Quốc

Truyền thuyết về Khuất Nguyên

Tại Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ gắn liền với truyền thuyết Khuất Nguyên (屈原 /Qū Yuán/) – một nhà thơ, nhà chính trị yêu nước thời Chiến Quốc. Khi bị hãm hại và đuổi khỏi triều đình nước Sở, ông đã gieo mình xuống sông Mịch La (汨罗江 /Mìluó Jiāng/) để tỏ lòng trung nghĩa. Để cá không ăn xác ông, người dân đã ném bánh ú (bánh nếp) xuống sông và tổ chức đua thuyền để tìm kiếm ông – từ đó hình thành tục lệ ăn bánh ú (粽子 /zòngzi/) và đua thuyền rồng (赛龙舟 /sài lóngzhōu/) vào Tết Đoan Ngọ.

Ảnh phác họa Khuất Nguyên (Ảnh sưu tầm)

Các phong tục và hoạt động truyền thống chính

Đua thuyền rồng (赛龙舟 /sài lóngzhōu/): Đây là một phần trung tâm của lễ kỷ niệm ở Trung Quốc, tượng trưng cho việc tìm kiếm xác Khuất Nguyên và thúc đẩy tinh thần đồng đội và cộng đồng.

Thuyền rồng (Ảnh sưu tầm)

Ăn bánh ú (吃粽子 /chīzòngzi/): Bánh ú gói trong lá tre hoặc lá sậy, thường có nhiều loại nhân (ngọt hoặc mặn), là món ăn không thể thiếu của lễ hội, tượng trưng cho những lễ vật dành cho Khuất Nguyên.  

Uống rượu hùng hoàng (喝雄黄酒 /hē xiónghuáng jiǔ/): Loại rượu được làm từ hùng hoàng (một khoáng chất sunfua asen), được tin là có tác dụng xua đuổi tà ma và bệnh tật. 

Đeo túi thơm (佩香囊 /pèi xiāngnáng/): Những chiếc túi nhỏ thơm chứa đầy thảo dược được treo hoặc đeo để xua đuổi côn trùng, tà ma và ngăn ngừa bệnh tật.

Treo cây xương bồ và ngải cứu (挂艾草 /guà ài cǎo/): Những loại cây này được treo trên cửa ra vào và cửa sổ vì đặc tính đuổi côn trùng và khả năng tượng trưng xua đuổi tà ma, mang lại sức khỏe.  

Các phong tục khác: Bao gồm việc buộc chỉ ngũ sắc vào cổ tay và cổ chân trẻ em để bảo vệ, bôi rượu hùng hoàng lên trán trẻ em và các truyền thống ẩm thực theo vùng miền khác.  

Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam – Những nét văn hóa bản địa

Tết diệt sâu bọ trong dân gian Việt

Ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ còn gọi là Tết giết sâu bọ. Theo quan niệm dân gian, đây là thời điểm phát triển mạnh của sâu bọ, tàn phá mùa màng. Một ông lão tên là Đôi Truân xuất hiện chỉ cách hỏa đốt cành ngải, cúng bánh tro và trái cây để tiêu diệt sâu bọ. Nhờ làm theo lời ông, sâu bọ trong ruộng lúa và trong người người dân đều bị diệt trừ.Từ đó, người ta gọi ngày này là “Tết Diệt Sâu Bọ”.

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ của người Việt Nam (Ảnh sưu tầm)

Phong tục và hoạt động truyền thống

Ăn cơm rượu nếp: Cơm rượu nếp, đặc biệt là rượu nếp cẩm, là món ăn không thể thiếu, được cho là có tác dụng làm ấm bụng và tiêu diệt sâu bọ.  

Cơm rượu (Ảnh sưu tầm)

Ăn bánh tro: Loại bánh này, được làm từ gạo nếp ngâm trong nước tro, được coi là có tính mát và dễ tiêu, giúp giải độc.  

Ăn trái cây theo mùa: Việc ăn các loại trái cây có vị chua như mận, vải và xoài cũng được tin là có tác dụng loại bỏ sâu bọ.  

Tắm lá thuốc: Vào giữa trưa, khi dương khí mạnh nhất, người dân đi hái các loại lá thuốc như ngải cứu, lá mùi... được cho là có dược tính cao hơn. Chúng được dùng để tắm.  

Khảo cây: Vào giữa trưa, người dân gõ vào thân cây ăn quả, đặc biệt là những cây không sai quả, và cầu mong một vụ mùa bội thu vào năm sau.  

Sự khác biệt theo vùng miền

Miền bắc: Tập trung vào rượu nếp cẩm, bánh tro và các loại trái cây như mận và vải. Bánh khúc cũng phổ biến ở một số vùng phía Bắc như Lào Cai.  

Miền trung: Bánh ú tro, chè kê và thịt vịt là những món ăn nổi bật. Ăn thịt vịt được cho là giúp cân bằng năng lượng cơ thể trong thời tiết nóng bức.  

Miền nam: Cơm rượu, bánh ú nước tro và các loại trái cây như xoài, dưa hấu và chôm chôm thường được dùng. Chè trôi nước cũng là một món ăn phổ biến.

So sánh Tết Đoan Ngọ Trung Quốc và Việt Nam

Điểm chung của hai nền văn hóa là tinh thần phòng chống bệnh tật và cầu mong sức khỏe, nhưng Trung Quốc gắn bó nhiều hơn với yếu tố lịch sử – nhân vật Khuất Nguyên, còn Việt Nam nhấn mạnh đến yếu tố dân gian và y học cổ truyền.

Tết Đoan Ngọ trong thời hiện đại

Ngày nay, Tết Đoan Ngọ không còn là lễ hội lớn như Tết Nguyên Đán, nhưng vẫn là dịp để:

• Trừ tà, xua đuổi ma quỷ, bệnh tật

• Cầu an, bảo vệ sức khỏe

• Tưởng nhớ những người có công ơn với đất nước

• Quây quần gia đình, thưởng thức món truyền thống

• Gìn giữ di sản văn hóa

• Giáo dục con cháu về bản sắc dân tộc

• Khám phá và học hỏi văn hóa Trung Hoa thông qua đối chiếu, so sánh

Đoàn viên bên gia đình (Ảnh sưu tầm)

Kết luận

Tết Đoan Ngọ, dù ở Trung Quốc hay Việt Nam, đều là dịp thể hiện mối giao hòa giữa con người và thiên nhiên, giữa truyền thống và tín ngưỡng dân gian. Dẫu mỗi dân tộc có cách đón tết riêng nhưng vẫn là một niềm tin chung vào sự thanh lọc thân tâm, xua tan điều xấu, hướng đến an lành. Dù thời gian có bao xa, dù thế giới có xoay vòng, thì chỉ cần còn người nhớ, còn người gìn giữ, Tết Đoan Ngọ vẫn sẽ mãi là kí ức về nguồn cội. Cảm ơn các bạn đã cùng CGE tìm hiểu về chủ đề này nhé!