“Cẩn tắc vô ưu” – một lời dạy ngắn gọn nhưng thấm đẫm triết lý sống của người xưa, mang thông điệp sâu sắc về sự cẩn trọng trong từng hành động, suy nghĩ. Trong bài viết này, chúng ta cùng khám phá nguồn gốc Hán ngữ của thành ngữ này – 谨慎无忧 /jǐnshèn wú yōu/ và tìm hiểu giá trị tư tưởng mà nó truyền tải. Cùng CGE phân tích kỹ lưỡng hơn thông qua bài viết này nhé! 

Tìm hiểu về “Cẩn tất vô ưu” 

Giải thích ý nghĩa của thành ngữ “Cẩn tất vô ưu” 

Cẩn tất vô ưu trong tiếng Trung là 谨慎无忧 /jǐnshèn wú yōu/ được cấu tạo gồm 4 chữ Hán, mỗi từ mang ý nghĩa riêng: 
谨 /jǐn/: nghĩa là cẩn thận, nghiêm túc, biểu thị thái độ thận trọng trong lời nói và hành động.
慎 /shèn/: nhấn mạnh sự chu đáo, suy xét kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định.
无 /wú/: nghĩa là không, phủ định sự tồn tại của điều gì đó.
忧 /yōu/: là lo lắng, ưu phiền, chỉ những nỗi bất an trong lòng người.

Tổng hòa lại, “谨慎无忧” mang ý nghĩa rằng nếu con người sống cẩn trọng, hành xử chu đáo thì sẽ tránh được phiền não, lo lắng. Đây không chỉ là lời khuyên sáo rỗng, mà còn là một triết lý sống sâu sắc được đúc kết từ kinh nghiệm của người xưa, giúp con người giữ được sự bình an và ổn định trong cuộc sống.

Nguồn gốc 

Thành ngữ này có nguồn gốc từ Hán ngữ, nguyên gốc là 谨慎无忧. Câu chuyện lịch sử được kế lại như sau: 

Vào thời Xuân Thu, Tấn Đào Công trở thành minh chủ ở Trung Nguyên. Một năm nọ, mười hai chư hầu gồm Tống, Tề, Tấn, Vệ,... chuẩn bị liên quân đánh nước Trịnh. Trịnh là nước nhỏ, không thể chống đỡ nổi nên liền xin hòa với nước Tấn. Tấn Đào Công đồng ý, các nước khác cũng ngừng tiến công.

Để cảm ơn Tấn quốc, nước Trịnh dâng tặng nhiều xe chiến, nhạc cụ, nhạc công và ca nữ. Tấn Đào Công muốn chia một nửa số ca nữ và nhạc cụ này cho đại thần là Ngụy Chương, nói rằng:
“Là nhờ khanh khuyên ta hòa hiếu với người Nhung Địch (các bộ tộc phía tây bắc), nên nay Trung Nguyên mới yên ổn, chư hầu mới thần phục, ta mới được làm minh chủ. Quan hệ với các nước nay hòa hợp như âm nhạc, vậy những món lễ vật này, ta phải cùng khanh hưởng thụ.”

Ngụy Chương là vị đại phu giỏi việc nội chính và ngoại giao, từng góp phần lớn giúp nước Tấn trở nên hùng mạnh. Nhưng lần này, khi được ban thưởng, ông không vội nhận mà nghiêm túc can gián:
“Đại vương thưởng tôi, đó là vinh hạnh lớn, tôi vô cùng cảm kích. Nhưng lúc này tôi mong đại vương khi hưởng niềm vui cũng nên nghĩ đến tương lai của quốc gia. Trong sách Thượng Thư có nói: ‘Cư an tư nguy, tư tắc hữu bị, hữu bị vô hoạn’, nghĩa là: khi đang yên ổn thì phải nghĩ đến nguy cơ, có lo nghĩ thì mới chuẩn bị, có chuẩn bị thì sẽ tránh được tai họa. Xin đại vương hãy luôn ghi nhớ điều đó. Vì vậy, khi nước đang yên, lòng vẫn phải giữ sự cẩn trọng - cẩn tất vô ưu.”

Tấn Đào Công nghe xong, rất khen ngợi Ngụy Chương có tầm nhìn chính trị sâu xa, nhưng vẫn muốn ông nhận thưởng. Ông nói:
“Ban thưởng là quy định của quốc gia, không thể bỏ được, khanh hãy nhận đi.”

Ngụy Chương không thể từ chối nữa, đành nhận một vài món nhạc cụ theo đúng lễ nghi.

“Cẩn tất vô ưu” trong đời sống Việt Nam

“Cẩn tắc vô ưu” là một câu thành ngữ quen thuộc trong đời sống của người Việt. Câu này nhắc nhở chúng ta rằng nếu luôn cẩn thận, suy nghĩ kỹ trước khi làm việc gì đó, thì sẽ tránh được những điều xấu. Câu nói này chứa đựng một bài học quan trọng: sống phải thận trọng, không nên hành động vội vàng hay chủ quan. Đây không chỉ là lời khuyên đơn thuần, mà còn thể hiện sự khôn ngoan và kinh nghiệm sống quý báu của ông bà ta từ xưa. 

Trong kho tàng văn hóa phương Đông nói chung và Việt Nam nói riêng, sự cẩn thận luôn được đề cao như một đức tính cần thiết để xây dựng một cuộc sống bình an và bền vững. Từ việc nhỏ trong đời sống hằng ngày như ăn nói, đi đứng, cho đến những quyết định lớn lao như dựng vợ gả chồng, lập nghiệp, người Việt luôn nhắc nhau “cẩn tắc vô ưu” như một kim chỉ nam để tránh vấp phải những sai lầm đáng tiếc.

Ví dụ sử dụng thành ngữ trong câu 

• 在做重要决定之前，我们必须三思而后行，毕竟谨慎无忧。/Zài zuò zhòngyào juédìng zhīqián, wǒmen bìxū sānsī ér hòu xíng, bìjìng jǐnshèn wú yōu/ Trước khi đưa ra quyết định quan trọng, chúng ta phải suy nghĩ kỹ lưỡng, vì cẩn thận thì sẽ không lo lắng về sau.

• 考试前多复习几遍是好事，正谓“谨慎无忧”。Kǎoshì qián duō fùxí jǐ biàn shì hǎo shì, zhèng wèi ‘jǐnshèn wú yōu’/ Ôn tập nhiều lần trước kỳ thi là điều tốt, như người ta vẫn nói: “Cẩn tất vô ưu”

• 虽然这个项目看起来很简单，但我们还是要充分准备，谨慎无忧。/Suīrán zhège xiàngmù kàn qǐlái hěn jiǎndān, dàn wǒmen háishì yào chōngfèn zhǔnbèi, jǐnshèn wú yōu./ Dù dự án này trông có vẻ đơn giản, nhưng chúng ta vẫn nên chuẩn bị chu đáo để tránh những rủi ro.

• 他做事一向小心谨慎，正所谓“谨慎无忧”。/Tā zuòshì yíxiàng xiǎoxīn jǐnshèn, zhèng suǒwèi “jǐnshèn wú yōu”/ Anh ấy luôn làm việc rất cẩn trọng, đúng như câu “cẩn tắc vô ưu”.

Thành ngữ đồng nghĩa và trái nghĩa với “Cẩn tất vô ưu ” trong tiếng Trung 

Thành ngữ đồng nghĩa 

• 有备无患 /yǒu bèi wú huàn/ Có chuẩn bị thì không lo rủi ro

• 防患未然 /fáng huàn wèi rán/ Phòng ngừa trước khi tai họa xảy ra

• 未雨绸缪 /wèi yǔ chóu móu/ Chuẩn bị kỹ càng trước khi mưa đến (ý nói lo xa, chuẩn bị trước để tránh bất trắc)

• 小心驶得万年船 /xiǎoxīn shǐ dé wànnián chuán/ Thận trọng thì con thuyền đi được ngàn năm. 

Thành ngữ trái nghĩa 

​​​​​​​

• 临渴掘井 /Lín kě jué jǐng/ Khát nước mới đào giếng (ý nói làm việc trong tình thế gấp gáp, không chuẩn bị trước nên dễ rơi vào bị động)

• 措手不及 /Cuò shǒu bù jí/ Trở tay không kịp (chỉ việc không kịp phản ứng hoặc đối phó do thiếu sự chuẩn bị từ trước).

• 掉以轻心 /Diào yǐ qīng xīn/ Coi nhẹ, lơ là (thái độ chủ quan, thiếu cẩn trọng trong xử lý công việc).

• 盲目乐观 /Máng mù lè guān/ Lạc quan một cách mù quáng (tự tin thái quá, thiếu thực tế và không có kế hoạch phòng bị)

Phần kết

“Cẩn tắc vô ưu” không chỉ là một câu nói cửa miệng, mà là kim chỉ nam để sống thận trọng, phòng ngừa hơn chữa trị. Khi ta hiểu và thực hành thành ngữ này một cách nghiêm túc, không chỉ bản thân ta mà cả môi trường xung quanh cũng trở nên an toàn và ổn định hơn. Bài học tưởng như đơn giản nhưng lại có giá trị trường tồn với thời gian.

Xem thêm 

SONG HỶ LÂM MÔN

MÔN ĐĂNG HỘ ĐỐI 

CÂU SO SÁNH TRONG TIẾNG TRUNG