TIẾT LẬP THU - BƯỚC CHUYỂN MÌNH TỪ MÙA HÈ SANG MÙA THU

"Tiết Lập Thu" (立秋/Lìqiū/) là một trong 24 tiết khí trong lịch cổ Trung Hoa, được sử dụng phổ biến ở các nước Á Đông như Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc. Trong đó, "lập" có nghĩa là bắt đầu, "thu" là mùa thu. Vì vậy, tiết Lập Thu chính là thời điểm bắt đầu của mùa thu theo lịch tiết khí. Hãy cùng CGE tìm hiểu Tiết lập thu có gì thú vị nhé!

Tiết Lập Thu

Tiết Lập Thu là gì?

Tiết Lập Thu hay 立秋 (/Lìqiū/), là tiết khí thứ 13 trong chuỗi 24 tiết khí hàng năm. Nó đánh dấu sự khởi đầu chính thức của mùa thu, là một trong bốn "Tứ Lập" (Lập Xuân, Lập Hạ, Lập Thu, Lập Đông) quan trọng, báo hiệu sự chuyển giao mùa một cách kỹ càng.

Ý nghĩa của Tiết Lập Thu trong Hán ngữ được giải thích như sau:

• Chữ "Lập" (立) mang nghĩa "khởi đầu", "bắt đầu" hoặc "xác lập".

• Chữ "Thu" (秋) có nghĩa là "mùa thu". Khi ghép lại, Tiết Lập Thu đơn giản được hiểu là "bắt đầu mùa thu".

Thời tiết mùa thu (Ảnh sưu tầm)

Vị trí và đặc điểm thời tiết của tiết Lập Thu

Tiết Lập Thu bắt đầu khi Mặt Trời đạt đến xích kinh 135°. Theo Dương lịch, tiết Lập Thu thường rơi vào khoảng ngày 7 hoặc 8 tháng 8 và kết thúc vào khoảng 22–23 tháng 8 hàng năm. Thời điểm này, mặt trời đã dịch chuyển theo chu kỳ vận hành tự nhiên, ánh nắng không còn gay gắt như tiết Đại Thử trước đó, gió bắt đầu mát mẻ hơn, báo hiệu sự xuất hiện của mùa thu.

Thời gian diễn ra Tiết Lập Thu (Ảnh sưu tầm)

Mặc dù tiết Lập Thu báo hiệu mùa thu, nhưng thời tiết lúc này vẫn còn khá oi bức ở nhiều nơi. Ban ngày vẫn có nắng, đôi khi gay gắt như mùa hạ, nhưng buổi sáng và chiều tối bắt đầu mát hơn. Đây là dấu hiệu rõ rệt của sự chuyển mùa.

Tiết trời thay đổi đột ngột dễ khiến con người cảm thấy mệt mỏi hoặc mắc các bệnh cảm cúm, xương khớp. Đây là lý do mà người xưa đặc biệt chú trọng đến việc nghỉ ngơi, dưỡng sinh và điều hòa thân thể trong tiết Lập Thu.

Tiết Lập Thu cũng thường xuất hiện các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ quét, mưa lớn kéo dài. Vì thế, cần chú ý theo dõi bản tin dự báo thời tiết và chủ động ứng phó thiên tai.

Thời tiết cực đoan hay xảy ra vào mùa thu (Ảnh sưu tầm)

Tầm quan trọng của tiết Lập Thu đối với nông nghiệp và đời sống người dân

Trong nông nghiệp

Tiết Lập Thu đánh dấu bước chuyển mình từ mùa hè sang mùa thu – thời điểm đặc biệt quan trọng trong chu kỳ sản xuất nông nghiệp.

• Thời tiết thuận lợi: Nhiệt độ bắt đầu giảm nhẹ, lượng mưa rải rác nhưng không còn hăng như cao điểm mùa hè, giúp đất đai trở nên tơi nhẹ, giàu độ ẩm – điều kiện lý tưởng để gieo trồng các loại cây ngắn ngày như rau xanh, ngô, đậu…

Mùa thu thuận lợi để gieo hạt (Ảnh sưu tầm)

• Kiểm soát sâu bệnh: Do độ ẩm cao, tiết Lập Thu cũng là thời điểm phát hiện nhiều loại bệnh sâu gây hại. Phòng trừ bệnh sâu, bảo vệ đồng ruộng, mùa màng cần được quan tâm đặc biệt.

• Giai đoạn quyết định năng suất: Với người nông dân, đây là “mùa vàng” mang tính chất quyết định. Nếu chăm sóc tốt, giai đoạn này có thể đảm bảo chất lượng nông sản

Các câu liên tục ngữ và thành ngữ nông nghiệp liên quan đến Tiết Lập Thu, thể hiện mối quan hệ nhân quả giữa thời tiết Lập Thu và năng suất mùa màng:

• 立秋一场雨，遍地黄金出" (/Lìqiū yī chǎng yǔ, biàndì huángjīn chū/) – Nếu vào ngày Lập Thu mà có một trận mưa xuống, đó là phun báo cho một vụ mùa bội thu, mang lại năng suất cao và thịnh vượng cho người nông dân.

• 雷打秋，冬半收 (/Léi dǎ qiū, dōng bàn shou/) - Nếu có giông bão vào mùa thu thì nhiệm vụ thu hoạch mùa đông sẽ chỉ được một nửa.

• 立秋晴一日，农夫不用力 (/Lìqiū qíng yī rì, nóngfū bù yòng lì/) - Nếu ngày lập thu mà trời quang đãng, thì người nông dân không cần phải vất vả (mà vẫn có vụ mùa bội thu). 

Trong đời sống người dân

• Không chỉ gắn liền với cánh tác, tiết Lập Thu mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe, tâm lý và các hoạt động văn hóa – xã hội của người dân:

• Thời tiết giao mùa dễ khiến cơ thể mệt mỏi, mất cân bằng nhiệt độ đến cảm cúm, ho, đau xương khớp.

Dễ bị cảm lạnh, ho khi thời tiết chuyển mùa (Ảnh sưu tầm)

• Mùa thu trong văn hóa Á Đông gắn liền với sự tĩnh lặng, hoài niệm. Việc sinh hoạt lành mạnh, giữ kết nối xã hội điều rất cần thiết.

• Trong dân gian, tiết Lập Thu thường gắn kết với các nghi lễ cúng tổ tiên, lễ Tạ ơn mùa ngủ, khai tài, cưới hỏi...

Những điều nên làm trong tiết Lập Thu

• Nên ăn các loại rau quả tươi mát như lê, táo, thanh long để bổ sung vitamin, khoáng chất, tăng cường sức đề kháng và thanh lọc cơ thể.

• Uống đủ nước, ưu tiên nước ấm hoặc thảo mộc để giữ ấm, kích thích lưu thông máu và tránh cảm lạnh.

• Tập thể dục nhẹ nhàng nhẹ nhàng hoặc tối giản để nâng cao sức khỏe.

• Nghỉ yên: Ngủ sớm, dậy sớm để điều hòa nhịp sinh học, giúp cơ thể thích nghi với sự thay đổi thời tiết.

• Đây là thời điểm tốt để dọn dẹp nhà cửa, văn phòng nhắm đón năng lượng tích cực.

• Cúng lễ vào ngày đầu tiết Lập Thu để bày tỏ lòng biết ơn và cầu mong một mùa thu bình an, bội thu.

• Tiết Lập Thu là thời điểm thuận lợi để bắt đầu công việc mới như khai tài, động thổ, ký kết hợp đồng vì khí cụ Kim mang lại may mắn.

Nên uống đủ nước (Ảnh sưu tầm)

Những điều nên tránh trong tiết Lập Thu

Tiết Lập Thu là thời điểm cơ bản dễ bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi thời gian. Để bảo vệ sức khỏe và duy trì năng lượng tích cực, bạn nên lưu ý những điều sau:

• Tránh làm việc quá sức: Đặc biệt vào buổi chiều nắng nóng, điều này có thể gây mệt mỏi, mất nước và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

• Chế độ ăn uống đồ lạnh, sống, hoặc quá cay nóng: Những thực phẩm này dễ gây rối loạn tiêu hóa, vốn nhạy cảm trong thời điểm chuyển mùa.

• Giữ tinh thần hòa nhã: Tránh ồn ào, tranh chấp để không làm tổng thể vận động khí và ảnh hưởng đến hòa khí gia đình, xã hội.

• Không thức khuya: Ngủ đủ giấc giúp tinh thần minh mẫn, cơ phục hồi và điều chỉnh tốt hơn.

• Duy trì vận động: Dù thời tiết lạnh, đừng lười vận động để giúp cơ thể khỏe mạnh.

Hạn chế làm việc quá sức (Ảnh sưu tầm)

Phong tục truyền thống

Tiết Lập Thu là thời điểm hội tụ của nhiều phong tục và tập quán truyền thống độc đáo, phản ánh ánh sáng gắn kết sâu sắc giữa đời sống con người và chu kỳ tự nhiên.

Tục "Dán Mỡ Mùa Thu" (贴秋膘 /Tiēqiūbiāo/)

Sau mùa hè nóng bức, nhiều người thường bị "khổ hạ" (苦夏 /kǔxià/), tức là chán ăn, mệt mỏi và đá cân. Để bồi đắp lại năng lượng đã mất, vào Tiết Lập Thu, người dân có tục ăn các món thịt hầm, thịt nướng, thịt kho tàu, để "dán lại" lớp mỡ đã hao hụt nên được gọi là “dán mỡ mùa thu” – (贴秋膘 /Tiēqiūbiāo/)

Ăn thịt hầm vào ngày Lập Thu (Ảnh sưu tầm)

Tục "Cắn Thu" (啃秋/咬秋 /Kěnqiū/Yǎoqiū/)

Ở nhiều nơi, người dân dưa vàng hoặc lê, táo vào ngày Tiết Lập Thu, gọi là "Cắn Thu" hay "Nhai Thu".Ý nghĩa của liên tục này là "cắn" đi cái bức nóng của mùa hè, chào đón sự mát mẻ của mùa thu.

Ăn dưa vào ngày Lập Thu (Ảnh sưu tầm)

Tục "Cân Người" (称人 /chēng rén/)

Vào ngày Tiết Lập Thu, người dân có liên tục cân nặng cơ học, sau đó so sánh với khối lượng vào Lập Hạ hoặc Hạ Chí để xem có cân bằng do "khổ hạ" hay không. Nếu giảm khối lượng thì đó là dấu hiệu cần "dán mỡ thu" để bổ sung cơ bản.  

Cách thắt dây tục cân người (Ảnh sưu tầm)

Các Phong Tục Khác

• Cúng tế tổ tiên và thần đất: Tiết Lập Thu là ngày truyền thống để cúng tế tổ tiên và thần đất, cầu mong mùa phước bội thu và bày tỏ lòng biết ơn.  

• Uống nước Lập Thu: Ở một số vùng thuộc Tứ Xuyên và Trùng Khánh, người dân uống một loại nước lập Thu vào đúng giờ Lập Thu, tin rằng điều này giúp tiêu trừ nhiệt tích tụ trong cơ thể và tránh tiêu chảy sau mùa thu.  

• Lễ hội 赶秋节 (/gǎn qiū jié/) của người Miêu: Tại Hồ Nam, người Miêu tổ chức lễ hội đón mùa thu (赶秋节) vào ngày Tiết Lập Thu để chào mừng mùa bội thu.  

• Đeo lá cây: Vào thời Tống, có tiếp tục đeo lá trầu (楸叶 /qiū yè/) hoặc lá thù du đỏ (石楠红叶) được cắt thành hình hoa để chào đón tiết khí.  

• Ăn đào mùa thu: Ở Hàng Châu, vẫn tiếp tục ăn đào mùa thu và giữ hạt đào đến đêm giao thừa để đốt thành tro, tin rằng có thể tránh được bệnh dịch trong năm. 

Lễ hội 赶秋节 (Ảnh sưu tầm)

Kết luận

Tiết Lập Thu là dấu mốc quan trọng mở đầu cho mùa thu trong năm. Không chỉ có ý nghĩa về thời tiết, tiết Lập Thu còn là dịp để con người sống chậm lại, điều hòa cơ thể, chuẩn bị cho những thay đổi của tự nhiên. Việc tìm hiểu và thực hiện các giá trị của Tiết Lập Thu giúp con người hiện đại gần gũi hơn với thiên nhiên, chăm sóc sức khỏe tốt hơn theo quy luật tự nhiên và trân trọng văn hóa Trung Hoa. Cảm ơn bạn đã cùng CGE tìm hiểu về chủ đề vô cùng thú vị này!