TIẾT CỐC VŨ VÀ NHỮNG ĐIỀU BẠN NÊN BIẾT!

Trong văn hóa Á Đông, đặc biệt là tại Trung Quốc, Việt Nam, Hàn Quốc và Nhật Bản, hệ thống 24 tiết khí đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh lịch nông nghiệp, dự báo khí hậu và điều phối đời sống sinh hoạt. Trong số đó, tiết Cốc Vũ (谷雨 /gǔyǔ/) là tiết khí thứ 6 - thời điểm những cơn mưa rào xuất hiện, mang theo nguồn nước quý giá, có ý nghĩa sống còn đối với sự sinh trưởng và phát triển của vô vàn loại cây trồng, đặc biệt là lúa và các loại ngũ cốc. Vậy thì bạn hãy cùng CGE tìm hiểu về tiết Cốc Vũ có gì thú vị nhé!

Tiết Cốc Vũ 

Định nghĩa và nguồn gốc của tiết Cốc Vũ

Trong tiếng Trung, “Cốc Vũ” viết là 谷雨 /gǔyǔ/, trong đó:

• 谷 /gǔ/ nghĩa là “ngũ cốc” – tức các loại lương thực như lúa, lúa mì, ngô, đậu, kê,...

• 雨 /yǔ/ nghĩa là “mưa”.

Khi ghép lại, 谷雨 có nghĩa đen là “mưa của ngũ cốc”. Tên gọi này ám chỉ những cơn mưa vào thời điểm này có vai trò rất quan trọng trong việc nuôi dưỡng cây trồng, đặc biệt là lúa nước.

Cốc Vũ là thời điểm nuôi dưỡng tốt cho các loại ngũ cốc (Ảnh sưu tầm) 

Tên gọi này phản ánh sự gắn bó mật thiết giữa khí hậu và sản xuất nông nghiệp của cư dân phương Đông cổ đại.

Vị trí của tiết Cốc Vũ trong 24 tiết khí

Hệ thống 24 tiết khí chia đều theo chu kỳ chuyển động của mặt trời quanh trái đất, mỗi tiết khí kéo dài khoảng 15 ngày. Cốc Vũ đứng sau tiết Thanh Minh và trước tiết Lập Hạ. Đây là giai đoạn thiên nhiên tràn đầy sinh lực: cây cối đâm chồi nảy lộc, vạn vật sinh sôi, đất trời dường như cũng hòa cùng nhịp sống của con người. Những cơn mưa đúng lúc trong tiết Cốc Vũ mang theo hơi ẩm quý giá, giúp ngũ cốc đâm mầm và phát triển, mở đầu cho một mùa gieo trồng đầy hy vọng.

Mưa rào trong tiết Cốc Vũ  (Ảnh sưu tầm)

Tên gọi “Cốc Vũ” thể hiện khát vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu – một mong ước không bao giờ cũ của người dân nông nghiệp.

Thời gian diễn ra tiết Cốc Vũ

Tiết Cốc Vũ thường bắt đầu vào khoảng ngày 19 hoặc 20 tháng 4 dương lịch hàng năm và kết thúc vào khoảng ngày 4 hoặc 5 tháng 5. Tuy nhiên, mốc thời gian này có thể dao động đôi chút tùy theo năm nhuận hoặc vị trí địa lý cụ thể.

Thời gian diễn ra tiết Cốc Vũ (Ảnh sưu tầm)

Về mặt khoa học, tiết Cốc Vũ được xác định dựa trên vị trí của Mặt Trời khi đạt đến kinh độ 30 độ trên quỹ đạo chuyển động quanh Trái Đất (hoàng đạo). Đây chính là nguyên tắc chung trong việc xác định các tiết khí trong lịch pháp cổ truyền của phương Đông.

Tầm quan trọng của tiết Cốc Vũ đối với nông nghiệp và đời sống người dân

Vai trò trong sản xuất nông nghiệp

Tiết Cốc Vũ có ý nghĩa đặc biệt đối với hoạt động trồng trọt. Những cơn mưa rào vào thời điểm này mang lại lượng nước cần thiết cho cây trồng, nhất là các loại ngũ cốc như lúa, ngô, giúp chúng sinh trưởng khỏe mạnh. Đây cũng là lúc nông dân bắt đầu gieo trồng các loại cây mùa hè, chuẩn bị cho một vụ mùa mới đầy hy vọng.

Không chỉ lúa, ngô, bông và nhiều loại cây nông nghiệp khác cũng được trồng vào thời điểm này. Tuy nhiên, do thời tiết ẩm ướt nên cây trồng dễ bị sâu bệnh, vì vậy việc phòng trừ sâu bệnh cũng trở thành một nhiệm vụ quan trọng.

Cốc Vũ trong nông nghiệp (Ảnh sưu tầm)

Đặc biệt, ở một số vùng trồng trà, đây là thời điểm bước vào vụ thu hoạch trà xuân. Người Trung Quốc xưa có câu:

“Thanh Minh nhìn mầm, Cốc Vũ hái trà” (清明看芽，谷雨摘茶/Qīngmíng kàn yá, Gǔyǔ zhāi chá/)

Dịch nghĩa: Tiết Thanh Minh thì quan sát chồi non, đến Cốc Vũ thì hái lá – cho thấy đây là thời điểm vàng để thu hoạch trà ngon.

Kinh nghiệm dân gian và truyền thống canh tác

Người Trung Quốc xưa có rất nhiều câu tục ngữ và kinh nghiệm nông nghiệp liên quan đến tiết Cốc Vũ. Những câu này thường giúp họ dự đoán thời tiết, lựa chọn thời điểm gieo trồng hay phòng tránh thiên tai, thể hiện sự gắn bó chặt chẽ giữa con người và tự nhiên.

Một số câu có thể kể đến như: 

- Câu: 谷雨前后，种瓜点豆

Phiên âm: /Gǔyǔ qiánhòu, zhòng guā diǎn dòu/

Dịch nghĩa: Trước sau tiết Cốc Vũ, trồng dưa gieo đậu.

-> Khuyên nông dân tranh thủ thời tiết ấm, ẩm để gieo trồng các loại cây họ đậu và dưa.)

- Câu: 谷雨下种，立夏苗

Phiên âm: /Gǔyǔ xià zhǒng, Lìxià miáo/

Dịch nghĩa: Gieo hạt vào tiết Cốc Vũ, đến tiết Lập Hạ thì cây đã lên mầm.

-> Nhấn mạnh thời điểm gieo trồng thích hợp để cây phát triển kịp mùa vụ.)

- Câu: 谷雨西风起，绝地荒饥

Phiên âm: /Gǔyǔ xī fēng qǐ, jué dì huāng jī/

Dịch nghĩa: Nếu tiết Cốc Vũ nổi gió tây, thì đất đai cằn cỗi.

-> Cảnh báo nếu tiết Cốc Vũ có gió tây thì chính là cho dấu hiệu thời tiết khô hạn bất thường.

- Câu: 清明断早，谷雨断霜

Phiên âm : /Qīngmíng duàn zǎo, Gǔyǔ duàn shuāng/

Dịch nghĩa: Thanh minh dứt sương sớm, Cốc vũ dứt sương muộn.

-> Khẳng định sau Cốc Vũ, thời tiết ấm hẳn, là thời tiết thích hợp để canh tác.

- Câu: 谷雨无雨，交回田主

Phiên âm (bính âm): /Gǔyǔ wú yǔ, jiāo huí tián zhǔ/

Dịch nghĩa: Cốc Vũ không mưa, ruộng trả lại chủ.

-> Nếu không có mưa vào tiết này, hạn hán sẽ khiến mùa màng thất bát.)

Ca dao tục ngữ liên quan đến tiết Cốc Vũ (Ảnh sưu tầm)

Phong tục và hoạt động văn hóa

Trong tiết Cốc Vũ, nhiều địa phương ở Trung Quốc có phong tục uống trà Cốc Vũ (谷雨茶 /Gǔyǔ chá/). Loại trà được hái vào thời điểm này được cho là không chỉ thơm ngon mà còn rất tốt cho sức khỏe, giúp thanh lọc cơ thể và phòng ngừa bệnh tật. Đây là nét đẹp văn hóa mang đậm tinh thần sống hài hòa với thiên nhiên.

Văn hóa trà trong tiết Cốc Vũ (Ảnh sưu tầm)

Ảnh hưởng đến đời sống hiện đại

Ngày nay, dù kỹ thuật nông nghiệp đã hiện đại hơn, nhưng tiết Cốc Vũ vẫn được người nông dân coi trọng. Họ tận dụng thời điểm này để gieo trồng, bón phân, phun thuốc và chăm sóc cây trồng sao cho hiệu quả nhất.

Không chỉ nông nghiệp, tiết Cốc Vũ còn ảnh hưởng đến hoạt động ngư nghiệp. Do thời tiết lúc này thường ôn hòa, ít giông bão, ngư dân thường tranh thủ ra khơi. Đồng thời, nhiều loài cá, tôm, mực sinh sôi mạnh trong giai đoạn này, giúp ngư dân đạt được sản lượng đánh bắt cao hơn.

Những điều nên và không nên làm trong tiết Cốc Vũ

Các hoạt động nên thực hiện để đón may mắn

Tảo mộ, tưởng nhớ tổ tiên

• Tiết Cốc Vũ sau Thanh Minh, vẫn là thời điểm thích hợp để viếng mộ, sửa sang phần mộ tổ tiên, thể hiện lòng hiếu kính.

• Theo phong tục, nếu chưa kịp tảo mộ trong Thanh Minh, có thể làm bù vào Cốc Vũ để cầu bình an, phúc đức cho gia đình.

• Nên dọn cỏ, thắp hương, dâng hoa quả để tỏ lòng thành, đồng thời giúp âm phần thông thoáng, tạo phong thủy tốt cho con cháu.

Tảo mộ trong tiết Cốc Vũ  (Ảnh sưu tầm)

Chăm sóc cây trồng, làm vườn

"Cốc Vũ sinh bách cốc" (谷雨生百谷 /Gǔyǔ shēng bǎi gǔ/), là thời điểm cây cối đâm chồi mạnh nhờ mưa xuân ấm vì vậy trong tiết Cốc Vũ bạn nên: 

• Gieo trồng rau củ, cây ăn quả (dưa, đậu, lúa, ngô…) để tận dụng độ ẩm cao.

• Tỉa cành, bón phân giúp cây phát triển tốt, mang lại năng lượng tươi mới cho không gian sống.

• Trồng thêm cây phong thủy như trúc, lan, hoa mẫu đơn để thu hút tài lộc.

• Tránh để đất khô cằn hoặc úng nước, vì sẽ ảnh hưởng đến vận khí của gia đình.

Chăm sóc cây cỏ có thể đem lại may mắn trong tiết Cốc Vũ (Ảnh sưu tầm)

Lau dọn, bài trí nhà cửa

Tiết Cốc Vũ mang khí trời trong lành, phù hợp để "thay khí, chuyển vận" bằng cách:

•  Dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, đặc biệt là góc Đông Nam (tài lộc) và hướng Bắc (sự nghiệp).

• Mở cửa sổ đón nắng ấm, giúp xua tan âm khí, tăng dương khí.

• Sắp xếp lại đồ đạc, loại bỏ vật cũ hỏng để tránh tù đọng năng lượng xấu.

• Có thể đốt trầm hoặc xông tinh dầu để thanh lọc không khí, tạo cảm giác thư thái.

Dọn dẹp nhà cửa có thể đem lại nhiều điều may mắn (Ảnh sưu tầm)

Khai trương, khởi công

Nếu ngày Cốc Vũ hợp tuổi với gia chủ, đây cũng được coi là thời điểm tốt để:

• Khai trương cửa hàng, công ty, dễ gặp thuận lợi trong kinh doanh.

• Động thổ, xây nhà, sửa chữa, giúp công trình vững chãi, hanh thông.

• Ký kết hợp đồng, đầu tư, vì khí trời thuận hòa, dễ đạt thành công.

• Nên chọn ngày Hoàng Đạo, tránh ngày xung khắc với bản mệnh.

Tiết Cốc Vũ có thể đem lại điềm may khi khởi công, khai trương… (Ảnh sưu tầm)

Những điều kiêng kỵ cần tránh

• Kiêng cãi vã, tranh chấp trong gia đình: Vì tiết này đại diện cho sinh khí, việc tranh cãi có thể làm tiêu hao năng lượng tích cực.

• Tránh trồng cây trong ngày âm, giờ xấu: Dễ dẫn đến héo úa, xui xẻo.

• Hạn chế ăn uống đồ lạnh: Do thời tiết giao mùa dễ gây cảm mạo.

• Không nên giữ lại rác, đồ cũ trong nhà: Quan niệm cho rằng những vật “hết vận” nên được dọn đi để đón cái mới.

Kiêng cãi nhau (Ảnh sưu tầm)

Kết luận

Tiết Cốc Vũ là một tiết khí quan trọng trong văn hóa Trung Quốc, không chỉ đánh dấu một thời điểm quan trọng trong nông nghiệp mà còn thể hiện qua nhiều phong tục và tập quán độc đáo. Từ việc uống trà, thờ cúng biển cả đến những kinh nghiệm nông nghiệp truyền thống, tiết Cốc Vũ phản ánh sự gắn kết sâu sắc giữa con người và thiên nhiên, đồng thời là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa phong phú của Trung Quốc. Cảm ơn bạn đã cùng CGE tìm hiểu qua chủ đề thú vị này!